همه‌گیری یا اپیدمی¹ بروز بیش‌ازحد یک بیماری یا عارضه در جمعیتی معین را گویند. اپیدمی به هر بیماری قابل انتقال یا غیر قابل انتقال و یا هر چیزی که سلامتی انسان را به خطر بیندازد، چنانچه موارد ابتلای آن بیش از حد انتظار باشد، گفته می‌شود.

این تعریف به نظرم ضروری بود تا بهتر مسئله و مشکل فعلی جامعه علمی کشور را درک کنیم. نوشتن مقاله و پر وپیمان کردن رزومه شخصی در جامعه دانشگاهی امروز به حدی سلامت علمی کشور را تهدید میکند که دقیقا میتوان برای آن نام «اپیدمی مقاله» گذاشت. این جریان امروز به رشته نوپای فرش هم رسیده که بیشتر از هر چیزی به تحقیقات جان دار و هدفدار نیاز دارد که از بد روزگار واگیر این اپیدمی مقاله در این رشته و حوزه های وابسته به آن سرعت بسیار بیشتری دارد.

تولید مقاله یا هر نوع تولید علمی دیگر فی نفسه بد نیست و اتفاقا رشد این تولیدات به معنی رشد علمی و توسعه دانش و متعاقبا توسعه فنی، مهندسی و فرهنگی و هنری جامعه می تواند باشد. اما متاسفانه تولیدات علمی که من از آن به اپیدمی مقاله تعبیر می کنم کمترین هدفش رشد و توسعه علمی شده و در بیشتر موارد هیچ هدفی پشت آن نیست جز این که فقط منِ نویسنده یک مقاله در سوابقم داشته باشم.

کافی است به فهرستی از تحقیقات انجام شده در حوزه تخصصی فرش دستباف نگاه کنید. نگاهی به فهرست نویسندگان و تخصص های آن ها هم داشته باشید. گاهی میبینید یک نویسنده در چند حوزه کاملا تخصصی چندین مقاله علمی پژوهشی در مدت خیلی کوتاهی به ثبت رسانده. بله! «به ثبت رسانده» چون اگر با اصول پژوهش و معانی دقیق پژوهش اصیل آشنا باشیم یقیناً نمی شود اینگونه تولید علمی داشت. عصر حاضر مدت هاست با دانشمندان جامع العلوم فاصله گرفته و حوزه های دانش بسیار تخصصی و ریز شده اند که یکی از عوامل توسعه علوم و جوامع علمی هم همین نکته است.

در حوزه تخصصی فرش دست باف که امروزه با توجه به مشکلات پیش رو روزگار خوبی در زمینه طراحی، تولید و بازاریابی و تجارت ندارد بیش از هر چیزی باید به سوی علمی شدن برود تا بر پایه پژوهش های هدفمند و نیاز سنجی شده بتواند مشکلات پیش رو را کاهش دهد. اما این هدف در گرداب  اپیدمی مقاله گرفتار شده است. امروز در این حوزه با مقالات و تولیدات علمی ای روبرو هستیم که هیچ دردی از هیچ بخشی از جامعه فرش را دوا نمیکنند و کوچکترین تاثیری در فرایند آموزش، طراحی، تولید و تجارت بدنه بازار ندارند چون ذاتا برای آن بخش ها تولید نشدند. بخشی از سر اجبار نهادهای آموزشی و پژوهشی مثل دانشگاه ها که ارتباط بسیار ضعیفی با صنعت دارند تولید شدند و بخش دیگری برای ایجاد سوابقی برای ورود به دانشگاه هاست. و متاسفانه نهادهای متولی نیز ارزشیابی صحیح و منطقی از این تولیدات علمی و تفکیک پژوهش های اصیل از پژوهش های غیر اصیل و بی هدف ندارند.

البته این اپیدمی به همین جا ختم نمیشود و عامل به رقابتی کاذب در تولید مقالاتی کاذب تر در بدنه های علمی و دانشگاهی نیز می شود که نتبجه آن انواع تقلب ها، کپی کاری ها و مقاله سازی ها است. در این شرایط بنگاه های تولید مقاله روزانه ایجاد می شوند. حتی این حجم از تقاضا باعث می شود انواع مجلات و همایش های ضعیف و بدون پشتوانه علمی و پژوهشی به صورت فراوان در کشور یا حتی خارج از کشور ایجاد شوند که اتفاقا درآمد و سود خوبی هم نصیب آن ها می شود. 

اتفاقی که  اینجا میتواند تا حدی مقابل این پدیده اپیدمی مقاله که به نوعی رشد دروغین علمی است را بگیرد و توان نیروهای جوان و مستعد پژوهش را در مسیر درست هدایت کند، سیستم های نظارتی و ارزشیابی دقیق و به روز است. از طرفی نیازسنجی و ارتباط موثر نهادهای علمی و پژوهشی با بدنه بازار نیز می تواند در هدف مند شدن تولیدات علمی کمک بزرگی کند تا تحقیقات به صورتی هدفمند طراحی، اجرا و انجام شوند.

از طرفی لازم است تعریف روشن تری از پژوهش را ارائه کنیم تا توقعات واقعی تری از پژوهشگر داشته باشیم. به عبارت دیگر عدم توقعات صحیح از پژوهشگر خود عامل رفتن به مسیری انحرافی می شود که نتیجه آن همین اپیدمی مقاله است. به عنوان مثال توقع نوشتن یک مقاله علمی-پژوهشی در مدت یک یا دو ماه از دانشجویانی که در مسیر آموزش و آزمون و خطا هستند ذهن آن ها را از انجام پژوهش اصیل دور میکند و کم کم این ذهنیت را ایجاد میکند که نوشتن مقاله یا پایان نامه صرفا یک رفع تکلیف آموزشی است و از اهداف و رسالت های واقعی آن دور می ماند.

1-epidemy