فرش در سربالایی تولید (به بهانه لزوم توجه به تولید ملی)

فرش یکی از تولیدات سنتی ایرانیان محسوب می‌شود که از دیرباز در ایران وجود داشته و جدا از مسائل هنری و زیبایی شناسانه و تجملی آن سود اقتصادی خوبی را نیز نصیب تولیدکنندگان آن می‌نموده که تا همین دوره معاصر تولید آن در یک پروسه تجاری و با صرفه اقتصادی ادامه دارد.

جایگاه فرشبافی در ایران همواره به عنوان شغلی اصلی یا مکمل شغل اصلی در تأمین نیازهای اقتصادی خانوارهای بافنده فرش مطرح بوده است. در حال حاضر نیز بیشتر حجم تولید فرش در ایران به صورت خانگی انجام می‌شود و سهم کمی از تولید در کارگاه‌های متمرکز تولیدی است. این خود نشان دهنده این مسئله است که درآمد حاصل از بافت فرش بیشتر به صورت مکمل سایر درآمدهای خانوار می‌باشد.

قیمت تمام شده فرش دستباف تابعی از بخش‌های مختلف و مجزایی در پروسه تولید اعم از مواد اولیه، رنگرزی، دار و ابزار، چله دوانی، طرح و رنگ، بافت و ... است که بخش اعظم آن مربوط به بافت و عملیات بافندگی است. از این رو میزان دستمزد بافت و سرعت بافت تأثیر بسزایی در قیمت تمام شده و همینطور زمان آماده شدن فرش دارد. به نوعی عامل اصلی و تعیین کننده تولید فرش بافت و نیروی بافت است. لذا اگر توجه به تولید فرش را مد نظر داریم توجه به بافنده فرش مهمترین قسمت آن محسوب می‌شود.

در صورتی که بافت فرش برای بافنده آن صرفه لازم اقتصادی با توجه به سختی و نوع مهارت لازم برای بافت، نداشته باشد به الطبع او از این حرفه روی گردان خواهد شد. به همین دلیل در شرایط خوب آن تولیدکننده با افزایش دستمزدها و بالابردن قیمت تمام شده سعی در حفظ بافنده خود می‌نماید و اگر بافنده خود تولید کننده باشد قیمت فرش را بالابرده تا صرفه لازم را برای او داشته باشد اما این‌ها همه به شرطی است که با این افزایش قیمت‌ها خریداری برای آن فرش وجود داشته باشد! و به راستی تا چه حد افزایش قیمت فرش ایرانی در بازارهای جهانی و داخلی معقول است و بازهم مشتری دارد؟

در این شرایط وقتی مناسبات اقتصادی حال حاضر جامعه را در نظر می‌گیریم و از طرفی نگاهی به آمارهای تورم سالیانه داخلی داریم شرایط برای تولیدکننده و مخصوصاً بافندگان فرش سخت شده و نیازمند اهرم‌های کمکی حمایتی از سوی کارفرمایان هستند تا همچنان بتوانند در پروسه تولید فرش باقی بمانند. این مسئله ناگزیر قیمت تمام شده فرش را برای صرفه‌های اقتصادی معقول و حداقلی همانطور که گفته شد افزایش می‌دهد.

وقتی اوضاع اقتصادی عمده کشورهای هدف صادراتی فرش ایران را در نظر می‌گیریم متوجه می‌شویم که این بازارها نیز روزهای خوب اقتصادی را سپری نمی‌کنند و عمدتاً در رکود اقتصادی هستند و در این شرایط قدرت خرید مشتریان فرش ایرانی نیز به نسبت کاهش می‌یابد و از آنجایی که فرش دستباف از دسته کالاهای لوکس سبد خرید خانوارها می‌باشد با کاهش قدرت خرید خانوار، فرش جز اولین کالاهایی خواهد بود که از سبد خانوار حذف خواهد شد. لذا افزایش قیمت تمام شده فرش دستباف ایران در بازارهای جهانی، تجارت فرش و آینده تولید آن را با مخاطراتی جدی مواجه می‌نماید که همین مسئله لزوم توجه جدی به تولید فرش را در سال حمایت از تولید ملی دوچندان می‌نماید.

مسئله حفظ و افزایش سطح تولید فرش زمانی جدی‌تر می‌شود که حجم اشتغال مرتبط با فرش را در سطح جامعه در نظر بگیریم و این نکته را به خودمان متذکر شویم که قیمت فرش کشورهای رقیب همواره از قیمت تمام شده فرش دستباف ایرانی در بازارهای جهانی پایین‌تر است و می‌بایست جهت فروش بهتر و حفظ سطح تولید و شاغلان این حرفه ضمن نگه داشتن قیمت تمام شده در حد معقول به ابزارهای دیگری متوسل شویم و افزایش بی رویه قیمت فرش که همانا افت سطح فروش در واحد تولید و کاهش تولید است را کنترل نماییم.

یکی از اقداماتی که در این شرایط به حفظ بافندگان در چرخه تولید فرش کمک خواهد نمود توجه به وضعیت معیشتی بافندگان و ارتقاء جایگاه اجتماعی آنان در سطح جامعه است. لذا می‌بایست متولی فرش کشور علاوه بر انجام اقدامات حمایتی نظیر بیمه و رعایت قوانین کار و نظارت بر رعایت این موارد توسط کارفرمایان به ارتقاء جایگاه اجتماعی و هنری بافندگان فرش با اجرای طرح‌های تکریم آنان مبادرت نماید. عموماً در تصور عمومی جامعه بافندگی فرش به عنوان یکی از پست ترین شغل‌های جامعه نقش بسته که بیشتر افراد اگر درآمد مالی و اقتصادی مناسبی هم این حرفه نداشته باشد هیچ علاقه‌ای به ادامه فعالیت در این حرفه ندارند. که این شرایط لزوم زدودن این تصور عمومی اشتباه را از اذهان جامعه بیش از پیش هویدا می‌سازد.

همچنین توجه به شیوه‌های نوین بازاریابی، تبلیغات و شناخت بازار و هدایت تولیدات به سمت سلیقه و خواست مشتریان برابر سنت‌های ارزشمند بافت کشور و حذف واسطه‌هایی که قیمت نهایی فرش را بی رویه بالا می‌برد با انجام اقدامات مناسب نظارتی از مهمترین اقداماتی است که متولی فرش در زمینه تثبیت سطح تولید می‌تواند انجام دهد.

در حال حاضر به گواهی آمارها سال به سال تولید فرش در ایران محدود و محدودتر می‌شود و این در حالی است که قیمت فرش هرساله در واحد تولید افزایش می‌یابد. لذا با توجه به شرایط سخت اقتصادی داخل و خارج کشور اگر برای بهبود روند تولید فرش و حفظ بافندگان آن برنامه ویژه‌ای در دستور کار متولی فرش کشور که قابلیت اجرایی داشته باشد قرار نگیرد هیچ بعید نیست که در دهه آینده بافنده فرش در ایران کیمیا شود و تولیدکنندگان ایرانی برای بافت فرش‌های خود راهی هند و افغانستان و پاکستان و ... شوند و برای این که چنین اتفاقی هیچ وقت برای فرش ایرانی پیش نیاید باید از همین امروز فکر ویژه‌ای برای آن بکنیم.