وقتی نام مرمت فرش می‌آمد در ذهنم چند فرش تاریخی نقش می‌بست که از سالیان دور به ما رسیده بودند. البته هرچند تصورم از اساس غلط نبود  امّا قطعاً نمی‌دانستم مرمت و نگهداری فرش این چنین عظیم و پیچیده است. و تنها قسمی از کار مرمت فرش‌های تاریخی است.

مرمت يا به اصطلاح عامه رفوگري يكي از زمينه‌هاي فعاليت در هنر و صنعت فرش است. واژه رفو به معني درست كردن و اصلاح دادن جامه به نوعي كه معلوم نشود و مانند اول گردد. پس رفو يك نوع دوخت نامرئي و نامشخص مي‌باشد.

داشتن دقت و تجربه در رفو گری و مرمت فرش براي متخصصان اين رشته يك امر الزامي است. رفوگري مرحله‌اي كاملاً تخصصي و عملي است که يك رفوگر با تجربه چون يك هنرمند مي‌تواند فرش ناقص و خراب شده‌اي را از نو بسازد.

در نتيجه هنر مرمت حكم نو كردن شي كهنه را هم دارد.

بدين ترتيب مي‌توان گفت كه مرمت با توليد فرش ارتباط مستقيم دارد.

مرمت عملياتي است كه سه هدف را در بر مي‌گيرد.

1- كمك به عمليات تكميلي فرش

2- جلوگيري از آسيب‌هاي احتمالي فرش

3- برطرف كردن آسيب ديدگي در فرش

هر فرش پس از اتمام بافت و پايين آوردن از دار نياز به كنترل و پرداخت و ترميم دارد. در رفو گری هر استادكاري روش و شيوه‌اي خاص را براي مرمت به اجرا مي‌گذارد همچنين به علت گسترده بودن دامنه رفوگري براي رفو و مرمت فرش فنون مختلفي وجود دارد. كه همه‌ روش‌هاي مرمت نقش واحدي را ايفا مي‌كند. فرش که از دار پایین می‌آید مثل ماده خامی است که اگر با تکنیک‌های مرمت و نگهداری فرش به سراغش نرویم فاسد می‌شود. در کلاس مرمت فرش بود که حداقل برای من این موارد بیش از پیش روشن شد و چه خوب بود در بازبینی سرفصل دروس برای افزایش واحدهای این درس که به نوعی می‌توانم مهندسی فرش را روی آن بگذارم فکری شود. در ادامه توصیفی از کارگاه مرمت و پیشینه آن در ذهنم را برایتان بازگو می‌کنم. تجربه‌ای شخصی که شاید درست نباشد و شاید هم باشد. 

کارگاه مرمت و نگهداری فرش (سالتحصیلی 89-90 )

اوایل که آمده بودم دانشگاه و چیز زیادی در مورد فرش و رشته آن نمی‌دانستم اولین چیزی که به ذهنم رسید برای آشنایی بیشتر دیدن سرفصل‌‌های دروس بود. قبلاً ها زیاد شنیده بودم که تعمیر فرش‌های قدیمی، خوب پولی داره و کار سخت و طاقت فرسایی است. امّا وقتی سرفصل دروس را مشاهده کردم فقط یک درس به نام کارگاه مرمت و نگهداری فرش دیدم و آن هم ترم ششم! با خودم گفتم شاید به خاطر اینکه ما گرایش طراحی هستیم، و به همین خاطر وضع به این ترتیبه و در آن موقع پیگیر نشدم و تقریباً بی خیال قضیه شدم. امّا الان که خوب فکر می‌کنم می‌بینم بخش مهندسی فرش که به هر قسمت آن کار دارد مرمت است و باید یک کارشناس فرش در این رابطه تسلط خوبی داشته باشد. مسئله‌ای که متاسفانه در سر فصل دروس به نظر من توجهی به آن نشده است.

بالاخره ما به ترم ششم رسیدیم و پایمان به کارگاه مرمت باز شد. قبلاً با استاد روفه گر در کلاس بافت آشنا شده بودیم، امّا همه می‌دانستیم که تخصص ایشان و حرفه آباء و اجدادیشان مرمت فرش است و ایشان و خانواده‌اشان در این حرفه زبانزد هستند. با خودم تصمیم گرفتم که از این کلاس نهایت استفاده را ببرم چون همه چیز فراهم بود و زمان محدود. هرچند الان که نگاه می‌کنم می‌بینم در این کلاس علیرغم تصمیم و تلاشم استعداد زیادی نداشتم و شاید بهتر است بگویم اصلاً استعدادی نداشتم. از طرفی گستردگی این حرفه در فرش به حدی بود که انتظارش را نداشتم و فراتر از حدود پیش بینی‌ها و تصوراتم از مرمت فرش بود. با این حال این تازگی‌ها با برخی نکاتی که استاد روفه‌گر به ما میگفتند جذابیت خاصی برایم پیدا کرده بود.

خاطرات خوب و شیرین از کلاس که توأم با مطالب آموزشی بود را بدون شک شاید نتوانیم در درس دیگری پیدا کنیم. گره لب تاپ! را همه یاد گرفتیم که علاوه بر آن خاطره انگیز بودن زدن گره ترکی از پشت فرش و شوق و ذوق یادگیری آن هیچ وقت یادمان نمی‌رود.

کارگاه مرمت فقط زدن دوگره و شیرازه و ... نبود. در کارگاه مرمت در کل زمان تحصیلم برای اولین بار بود که فرش را به معنی دقیق کلمه از نزدیک دیدیم. اینکه یک گره از فرش چقدر مهم است. یک چله چه ارزشی دارد. آن پودهای ضخیم و نازک که تارها را زیر و رو می‌کنند چه نظم خاصی دارند. تا اون موقع انقدر فرش را ریز و موشکافانه و فنی ندیده بودم. هنر بازآفرینی تکه‌ای از فرش را که قبلاً بوده و حالا نیست به مراتب سخت‌تر از بافت اولیه آن است و البته لذت بخش. تلفیق هنر و تکنیک در کارگاه مرمت کاملاً ملموس بود. و چه لذتی داشت وقتی فرشی پاره را هرچند مبتدیانه دوباره سعی کردیم به حالت اولش برگردانیم.

کلاس مرمت و نگهداری فرش موارد زیادی داشت، صبر و حوصله، شاه کلید  کار و عشق و علاقه به آن نیز عنصر جدانشدنیش بود. اینکه حتی تکه پاره‌ای از فرش را با حوصله و دقت و دانش و تجربه مرمت کنیم. این موارد باز از موارد تخصصی فرش بود که ما در کلاس مرمت تجربه کردیم.  

کارگاه مرمت و نگهداری فرش تمام شد. امّا این کارگاه از آن دفترهایی است که اگر کسی بخواهد فرشی بماند، حکایتش همچنان باقی است. این پایان، نقطه‌ای است برای رفتن سر خط.

این فرش که زیر پایت اندخته ام

با تار دل و پود تنم بافته‌ام